Продолжуваме со циклусот „Под друга шапка“, претставување на наши автори што живеат и творат надвор од Македонија. Циклусот се вика „Под друга шапка“ затоа што со секој напис ќе ѕирнуваме под творечката шапка на авторот. Во случајов шапката може да се толкува и како друга земја и се совпаѓа со тоа што ќе претставуваме наши автори кои творат под други шапки т.е. во други делови на светот. Ги повикуваме авторите од Македонија кои живеат надвор од земјата да нè контактираат за да ги претставиме и ѕирнеме и под нивната „шапка“.
Во очекување на вашите творечки „шапки“ овојпат просторот ѝ го отстапуваме на наша авторка од Австралија. Творечката шапка ќе ја поткрене Ѓурѓица Чакар – писателка, уметничка и архитектка.
OПИШИ ЕДЕН (РАБОТЕН) ДЕН ОД ТВОЈОТ ЖИВОТ?
Ѓурѓица: Ми требаше долго време да се убедам во една мисла која подолго ја носев со себе за да го избегнам товарот од вчера: Ѓурѓица, добре дојде во НОВИОТ ден. Во тој нов ден се‘ е ново освен времето во кое се будам, 5:45 наутро. Во овој ден различен е вкусот на семињата со банана и млеко за појадок, па дури и вкусот на пастата за заби. Се проверува електронската пошта секое утро пред да се посетат градилиштата на кои се гради според моите дизајни. Барањата од мајсторите веднаш се одговараат, бидејќи телефонските повици таложат нови барања и брзо ги потиснуваат предходните. Брзам да ги завршам техничките задачи за да имам доволно време да направам концепт за кратката приказна на која работам деновиве. Постојано ја разработувам во мислите додека возам од едно место на друго. Ручекот денес го прескокнав исто како и вчера. Но утре имам договорено ручек со еден архитект за хортикултура кој сака да ми се приклучи во тимот. Ѝ се радувам на вечерата бидејќи со нас ќе биде и ќерка ми. Ќе дојде да си го земе синчето за кое се грижам секој ден после 16 часот откако ќе го земам од детската градинка. Мислата дека вечерва ќе се напијам една чаша вино за да се релаксирам остана само желба. Се задлабочувам во „отворањето“ на кратката приказна, најтешкиот дел од неа, како да изгледа првата реченица. По краткото освежување во бањата легнувам со мојата тајна мала желба, спокојна и радосна на доаѓањето на новиот ден, кој ни малку нема да наликува на денешниот.
ДАЛИ ЖИВОТОТ ВО ТВОЈАТА СРЕДИНА СЕ МЕНУВА НА ПОДОБРО ИЛИ ПОЛОШО И ЗОШТО?
Ѓурѓица: Средината на живеење ја менувам почесто. На местата во кои живеев до сега немав шанса да им се вратам повторно и да престојувам подолго за да знам на каков начин се смениле. Но верувам дека промена има, не затоа што слушам сè и сèшто од медиумите, туку затоа што верувам во спонтаната еволуција на животот. Пред две години се вратив во Австралија после 13 години отсуство. Ѝ се вратив на една малку поразлична средина од таа што ја оставив. Различна демографски со посилно потенцирана исселеничка компонента. После две години откако го делам животот со луѓето во „ новата“ средина некако сите ми се поблиски и убави, а семејството најблиско. Чувствувам колку многу ѝ припаѓам на оваа средина. Веројатно таа се променила, но уште поверојатно е дека јас сум променета со поголема широчина на прифаќањето на светот.
КАКО СЕ ИНСПИРИРАШ, КАКО ТИ ДОАЃААТ ИДЕИ ЗА ПИШУВАЊЕ?
Ѓурѓица: Идеите за пишување и сликање се постојано со мене. Од се’ што гледам и слушам добивам инспирација да го преточам во трајност. Сонцето секој ден различно изгрева и заоѓа. Бојата на фустанот на мојата пријателка со која викендов имавме заеднички ручек, беше розева со блескав црн гердан, извонредна комбинација за еден абстракт на платно. Соседката, водите на океанот, говорот на луѓето, модните креатори, уметниците, мојата душа …
ДАЛИ МИСЛИШ НЕКОГАШ ДА СЕ ВРАТИШ ВО МАКЕДОНИЈА (ДА/НЕ) И ЗОШТО?
Ѓурѓица: Македонија ја напуштив со билет во еден правец. Таа моја состојба на умот да се преселам и да се фокусирам на развој и успех во новата средина започна со идејата за промена на местото на живеење. Така остана до ден денес. Се водам по една стара македонска поговорка „Не можеме да седиме на две столчиња во исто време“. Во случајов не можам постојано да се прашувам дали сум овде или таму. Многу далбоко навлегов во овдешниот живот не само во мојот туку и преку фамилиите на децата. Преселувањето назад во Македонија не е на мојата агенда. Сепак, кога понекогаш ќе фати студено време со врнежи и ветер чувствувам топлина во душата, бидејќи ме потсеќа на есента во Скопје.
Следува краток расказ од Ѓурѓица што таа го одбра за Везилка
ЛЕВИСИЈА
Неколку дена пред да се преселам во мојот нов дом добив порака од предходните станари дека соседката, Левисија Сандерс, ќе ме тужи. Оваа куќа ја имам подолго време, но сега прв пат ќе живеам во неа. Со соседката ме дели една тенка дрвена ограда со врата лошо прикачена на оградата, и тесна патека која таа ја нарекуваше своја. Во средината пред оградата во мојот двор расте еукалиптусово дрво, старо неколку децении. Беше време да ги потсечам гранките. Пораснале далеку над дворовите на соседите и преку оградата со Левисија. Во минатото преку процепот меѓу вратата и оградата почесто ја гледав како изнесува празни шишиња од алкохол и ги фрла во кантата за рециклирање стакло. „Уметниците понекогаш се подобро мотивирани со чаша или две алкохол“, си мислев. Тоа беше пред шест години. Сега забележав дека кантите за ѓубре ги заменила со големи саксии со цвеќиња. Тогаш уште не живеев во оваа куќа. Понекогаш преспивав за да поминам што повеќе време со ќерка ми, Лили-Ана.
„Елена“, ми се јави по телефон станарката, „Левисија ни прати покана за нејзината ретроспективна изложба. Ќе се одржи во просториите на Сидни Универзитетот. Твоето присуство го потенцираше како многу драго.“ Левисија поретко се гледаше со ќерка ми заради нејзината презафатеност. Затоа не ме изненади што поканата ја испратила до станарката која ѝ беше блиска пријателка на ќерка ми. Заедно живееја во мојата куќа додека јас го делев животот на два, понекогаш три континенти.
Изложбата беше закажана во време пред повторно да летам западно од Австралија. Кога одам на изложби немам никакви очекувања. Секогаш читам за уметникот. Сепак оставам настанот да ме изненади со експонатите одбрани за таа изложба, со амбиентот на просторот, со посетителите. Овие последниве ми се посебно интересни. Доаѓаат тие за да бидат видени застанати во групи со чашата шампањско вино каде сите зборуваат и никој никого не слуша, или за да ги видат експонатите? На изложбата на Левисија Сандерс една група мажи и жени собрани во круг во средината на салата бурно разговараа за минатото. Полека се движев меѓу нив успевајќи да слушнам по некоја реченица. Со шампањското во еднатa рака и ситните мезиња во другата евоцираа спомени од со децении долгиот креативен живот, нивниот и тој од Левисија.
„Гумата ни пукна на среде-никаде. Се сеќаваш?!!“ прочуениот минијатурист се смееше громогласно со главата нагоре, небаре му зборува на таванот. „Комбето беше полно со платна.“
„Ти велев да организираме специјализиран курир.“
„Никако! Ќе ја пропуштевме шансата кравата да ни ги види експонатите. Ревизијата злато ѝ вредеше. Хаха ка ка кааа“, минијатуристот се засркна од смеење. „А ти драга моја во парламентот доби награда за национално дело, се сеќаваш?“
„Да, да“, Левисија се сети дека носеа експонати во Канбера за прославата на годишнината на отворањето на новиот парламент. „Хахаха. Кравата ѕиркаше низ прозорчињата на комбето. Мууу, мууу, мууу “, направи напор повторно да се насмее, но гласот ѝ откажа доверба. Се изгуби.
„Левисија, помалку смеење. Лекарот…“ Секретарката до која стоев со чашата шампањско, ниска по раст поткрената на прстите ѝ зборуваше тивко во вратот. Левисија се поттргна како да сакаше да го избегне нејзиното присуство. Секретарката целата вечер одеше позади неа. Во соседството слушнав озборувања дека таа и Левисија биле лезбејки. Дека не само што ѝ ја вршела секретарската работа, туку два вечери неделно спиела во ‘цигланата‘. Така го нарекував огромното складиште направено од цигли во кое живееше мојата соседка преку тенката дрвена ограда и патеката украсена со нејзините саксии и цвекиња.
„Складиштето го наследила како дел од разводот“ мојата станарка ја знаеше другата страна на уметничката. „Влажно и смрдливо“, дообјасни со гримаса на гадење.
Дружењето меѓу посетителите на оваа изложба како да достигнуваше кулминација. Беше време за почесни говори од неколкумина од присутните, кои ги одржаа без да ги штедат зборовите на возвишување на нејзината уметничка дејност. Кога ги слушнав нивните имиња сфатив дека се наоѓам меѓу елитата на австралиската уметност. Почнав да се вртам околу себе во очекување од која страна ќе дојде новото изненадување. За мене беше нормално ако се појавеше премиерот на Австралија. Ја гледам Лили-Ана, стигнала до половината на разгледување на сликите. „Ајде почни, што чекаш?“ ми велеше внатрешниот глас.
„Е., долго време се задржа на секоја слика“, Лили-Ана ретко ми се обраќаше со моето полно име. Ме нарекуваше само Е. Многумина во нашиот круг на живеење го усвоија нејзиниот говор. Речиси за сите станав само Е., освен за станарката. „Го чекаме твојот коментар.“ Седната до вереникот кој го управуваше возилото со кое ја посетивме изложбата, ќерка ми му го штипкаше ушето, гест што го правеше со мене кога беше дете. „Хеј душичке, нели ти реков дека Левисија пие само бело вино. Зошто ѝ подари црвено?“ Шансата да го дадам моето мислење го изгуби моментумот.
Преселбата во новиот дом создаде голем неред од пакети и мебел, и од опремата која не можеше да се инсталира бидејќи мајсторите сè уште ја реновираа бањата и пералната. Големите парчиња мебел не влегуваа преку главниот влез. Единствената опција беше патеката меѓу тенката дрвена ограда и ‘цигланата’ на Левисија. Ми требаше клучот од задната порта, кој само таа го имаше. Станарката во мојата куќа немаше клуч. Таа беше крупна жена. Ми рече дека не можела да ги влече кантите за ѓубре по патеката бидејќи бетонот бил искршен на неколку парчиња. Затоа клучот не ѝ требал. Кантите ги чуваше пред куќата. „Ти реков дека ќе се погрижам, за тој проблем. Тоа и го сторив, нели така?“ Станарката само мавна со раката.
„ Утре на пладне се среќавам со соседката преку патеката“, ѝ реков на Лили-Ана.
„Одлично. Понеси нешто со себе.“
Сакав да купам букет со цвеќиња. Наместо тоа купив бонбониера. Се сетив на букетот што ѝ го подарив на изложбата. Го држеше неколку мига на градите легнат на нејзината долга, бела коса слободно пуштена над рамењата. Тенка и висока, облечена во фустан од сомот изгледаше уште поубава од сликата на интернет под која читав за неа пред да ја посетам изложбата.
„Чукни посилно на портата. Ѕвончето не ми работи“, ми рече Левисија во телефонскиот разговор. Така сторив. Со бонбониерата во декоративната книжна торбичка стоев пред портата на големото стовариште кое го нарекував ‘циглана’ се додека не влегов внатре. Портата ми ја отвори една малку подгрбавена жена со куса, побелена коса. На нозете носеше домашни влечки кои токму како нивното име, ги влечеше по травертинските плочки не успевајќи барем малку да ги подигне нозете за да направи чекори. Ми зборуваше нешто додека се приближуваше кон влезната врата. Но гласот ѝ беше толку длабок што едвај успеав да разберам збор-два. Неколкупати ја стискаше кваката, додека влезната врата од куќата конечно се отвори. Прстите ѝ се тресеа од слабост. Имав доволно време да забележам дека градината беше уредена и добро одржана. Златните риби, очигледно добро нахранети пливаа во чиста вода.
„Рибите изгледаат безбедни од напад на мачки, птици…“ Додека зборував чувствував како грутката што ја почувствував во грлото при оваа средба ми се зголемува. Почна да ме гуши. Без одговор на моето прашање продолжив да го следам темпото на движење на подгрбавената жена. Пред мене се појави висок простор, покриен со стаклен кров. Простор во кој се чувствував внатре подеднакво како да сум надвор, под ведро небо. Беше поплочен со травертински плочки, исти како оние во дворот. Саксиите беа слични на надворешните, а цвеќињата здрави и зелени од редовно полевање. Горниот спрат беше галерија која се протегаше по околните ѕидови. Од неа на три страни се влегуваше во соби, а од четвртата се излегуваше на отворен простор во кој имаше базен за пливање. Застанав во средината на тој простор со поглед кој не знаев каде побрзо да го насочам. На секој ѕид беше закачена по една голема слика направена од Левисија Сандерс. Се сеќавав на сите бидејќи ги видов на изложбата. „Изгледаат како два различни стилови“, тој коментар го направив тогаш. Истиот беше на моите усни и сега, во посетата на стовариштето претворено во сензационален простор, достоен на уметник од профилот на Левисија. Тогаш Левисија ми рече дека работела долго време за да може да го смени стилот на сликање. Сега од оваа слаба жена не добив никаков одговор. Се обидов да ја голтнам грутката во грлото, или барем да ја исфрлам. Но таа беше посилна од мене. Стана потврда кога уште еднаш погледнав во жената со побелена коса, овој пат во нејзините фармерки, тесни и излитени.
Седнав на столицата спроти неа. Забележав дека на левата рака ја носеше истата златна нараквица што ја носеше на изложбата. „Не смеам да носам ништо на десната рака. Кожата ми е тенка и повредлива.“ Ја погледнав раката со тенката кожа. Продолжив да молчам. „Од неа ми извадија парче и ми го засадија во грлото. Рак…. Малку фалеше за да биде фатално.“
„Се радувам што го победи ракот, Левисија“, реков после мала пауза. Грутката во грлото не ме напушташе. Продолжив да седам во трпезариската столица пред масата сместена во кујната. И масата и кујната изгледаа нови, небаре никогаш не биле употребени. Седев и ги слушав едвај препознатливите зборови на мојата домаќинка. Забележав дека приказната за кучето што ѝ го изело едниот од многу скапоцените чевли со кои одела на приеми и забави, ја раскажа неколку пати. Ми покажа слика од кучето и ми направи чај. Брзо го испив и направив мал гест како да станувам.
„Мојата секретарка ќе те испрати. Ќе ти го даде и клучот за да направиш копија“, се намести комотно во столицата. „Благодарам за чоколадите“, потоа веднаш додаде, „извини, како ти беше името?“
„Елена“, веќе станата од столицата побрзав да ја прашам за тоа за кое отидов, покрај барањето копија од клучот. „Левисија, ако има некој соседски проблем што треба јас да го решам, слободно кажи ми.“
„Нема никаков проблем. Довидување, Елена.“
Секретарката изгледаше подеднакво убава како на изложбата. Претпоставувам дека беше десетина години помлада од Левисија која ја видов тогаш. Оваа што денес ме пречека на портата од нејзиното уметничко студио немаше возраст. Немаат возраст ни нејзините уметнички дела. Безвременски и бесценети се. Овој пат ми изгледаа посвежи и ‘посмирени’ во амбиентот на ‘безгласната’ домаќинка и верната секретарка. „Остани подолго ако сакаш да ги разгледаш сликите, драга моја.“
„Ги видов на изложбата пред шест години“, зборовите полека ми излегуваа низ подсушените усни.
„Знам, се сеќавам на тебе. Ти беше единствена што ѝ донесе голем буќет со цвеќиња“, љубопитно погледнав во секретарката. „Потоа ја сликаше со ќерка ти и нејзиниот вереник.“
Сакав уште многу да ѝ речам на секретарката, но гласот ме издаваше. Сакав да ѝ кажам колку многу ги обвинувам празните шишиња од … , боите и четките кои го исцедиле најубавото од неа. Долгите ноќи работа на секоја слика, за потоа да ја изложи пред светот за нивното две-три минутно набљудување. Наместо тоа ја прашав која ѝ е омилена книга. „Портретот на Доријан Греј“, одговори без размислување.
Ми требаа уште неколку чекори за да излезам низ портата на тротоарот, кога се сетив на нешто многу важно. Се свртев кон секретарката и со подраширени очи бев подготвена да зборувам. „Драга моја Елена, Левисија не гази на мравка. Нејзината добрина нема да ѝ дозволи да те носи по судови.“ Свртена кон дворот на мојата соседка ја забележав секретарката како помалку ја затвора портата позади мене. „Понекогаш во мое отсуство пие бело вино, спротивно од забраната на лекарот. Тогаш тагува по минатото“, ја клатеше по малку главата, загледана во моите очи без да трепне. „Тагува по моќта да го понесе светот во своите раце.“, ги лизна усните. „Тогаш виното им се заканува на соседите, мене, а најмногу страда таа самата.“
Портата речиси се затвори. Ја слушнав секретарката како ја заклучи изговарајќи ги последните зборови: „Патем речено ти го реши проблемот со патеката пред шест години, кога на неа ти се пожали твојата станарка. Убав ден, драга моја.“
Ѓурѓица Чакар е австралиски писател, уметник и архитект од македонско потекло.
„Вљубена сум во сите форми на уметничкото изразување. Им се восхитувам на креативните души.“
На патеката наречена живот тргнува откако папочната врска ѝ е пресечена во Скопје, во една среда на 12 март. Во годините што следат патеката пречекорува на неколку континенти и преку неколку океани и меридијани. Живее во африканска, арапска и австралиска средина собирајќи ги искуствата од нивните култури.
Искуството како архитект ѝ го изострува чувството за креирање пријатен простор за луѓето. Заедно со искуството стекнато од нејзиното патување и живеење на различни меридијани во светот, во неа сè повеќе се гради разбирањето за човечките души на Земјата, без предрасуди за нивното потекло.
Првиот книжевен објавен труд во 80-тите е наградена детска драма за радио адаптација на анонимен конкурс на македонското национално радио. После тоа следат низа објавени детски драми. Пишува раскази за возрасни во Македонија и Австралија. Соработник е во редакцијата на месечникот на фирмата „Гранит“. Редовен дописник е на професионални колумни во еминентниот магазин „Middle East Architect“, кој се објавува во целиот регион на Блискиот Исток. Петнаесет години се појавува на програмата на македонското радио „Глас од Македонија“ во Сиднеј. Со свои прилози се појавува на SBS радиото во Сиднеј. Во раните години по преселувањето во Сиднеј, Ѓурѓица се занимава со просветна дејност на ученици во саботните училишта за изучување македонски јазик. Романот „Не викај ме имигрант“ го објави на македонски и англиски јазик.
Како уметник Ѓурѓица е инспирирана од нејзината внатрешна перцепција за луѓето и природата во целиот свет. Таа постојано експериментира и открива неограничен вид на материјали и техники за сликање. Одржа неколку соло изложби во Дубаи и Абу Даби, како и групни изложби организирани од владите на овие Емирати. Повеќето од нејзините дела се слики.
„Фотографското пресликување не е мојата цел. Низ моите бои и четки течат емоции и сеќавања.“
Пишаниот збор и уметничките слики за неа значат подарување дел од нејзината душа на публиката, развивана и формирана во текот на целиот нејзин живот.
Денес Ѓурѓица Чакар живее и работи во Сиднеј, неуморно предадена на своите креативни дела и архитектонската професија.
